Theo pháp luật về quyền tác giả của Việt Nam, cụ thể là Điều 22.2 Luật SHTT, tương ứng với Điều 10.2 của Hiệp định TRIPS, một tập hợp dữ liệu (bao gồm tác phẩm) có thể được bảo hộ quyền tác giả nếu sự tuyển chọn/sắp xếp các dữ liệu đó thể hiện được tính sáng tạo (ví dụ không theo một tiêu chí khách quan nào như ngày tháng, alphabet, v.v.); và đương nhiên quyền tác giả này cũng chỉ giới hạn đối với chính sự tuyển chọn/sắp xếp đó chứ không liên quan đến quyền tác giả của chính dữ liệu được tuyển chọn.

Trong trường hợp các tác phẩm/dữ liệu đó được tập hợp và sắp xếp theo một quy luật khách quan thay vì theo tính sáng tạo của cá nhân, thì sự tập hợp và sắp xếp đó được coi là không có tính sáng tạo và do đó không làm phát sinh quyền tác giả. Tương tự, vụ việc nổi tiếng tại Hoa Kỳ, Feist, bàn luận về việc liệu quyền tác giả có phát sinh đối với một quyển danh bạ điện thoại hay không, khi mà dù các thông tin trong danh bạ được sắp xếp theo những tiêu chí khách quan, nhưng việc đi thu thập thông tin đó rất mất công sức (dựa trên học thuyết “sweat of the brow”). Câu trả lời của Tòa án tối cao là không, qua đó bác bỏ việc dựa vào học thuyết “sweat of the brow” để lập luận rằng tôi bỏ công sức => tôi có quyền tác giả.

Tuy nhiên, Liên minh châu Âu EU đã một phần công nhận sự đúng đắn của học thuyết nói trên và đặt ra quyền riêng biệt cho Cơ sở dữ liệu (sui generis right to database) thông qua Chỉ thị số 96/9/EC (toàn văn tại đây), với các quy định từ Điều 7 đến 11. Các thành tố của quyền riêng biệt này được liệt kê dưới đây:

Định nghĩa “cơ sở dữ liệu”

Theo Điều 1.2 của Chỉ thị này, “Cơ sở dữ liệu” được hiểu bao gồm các tập hợp các tác phẩm, dữ liệu hoặc đối tượng khác:

• độc lập với nhau

Ví dụ, một tác phẩm văn học không được coi là cơ sở dữ liệu dù nó bao gồm rất nhiều từ/chữ nhưng những từ/chữ đó hoàn toàn không độc lập mà liên quan đến nhau.

• được sắp xếp một cách có hệ thống và có phương pháp.

Ví dụ nếu có ai đó cho mình một vốc tem cũ, rồi mình bỏ thời gian ra sắp xếp nó theo năm, theo quốc gia, theo giá tiền, v.v. thì điều kiện này sẽ được thỏa mãn.

• có thể được truy cập một cách đơn lẻ bằng phương tiện điện tử hoặc phương tiện khác (được hiểu là có thể tìm kiếm được).

Điều kiện này có thể được thỏa mãn bằng một công cụ tìm kiếm cho cơ sở dữ liệu, hoặc ở một mô hình đơn giản hơn việc đặt mục lục/đánh số trong một bộ sưu tập cũng có thể thỏa mãn.

Điều kiện để được hưởng quyền riêng biệt

Cơ sở dữ liệu sẽ được hưởng quyền riêng biệt có một sự đầu tư đáng kể, định tính và/hoặc định lượng, trong việc thu thập, xác thực và thể hiện các nội dung. Ở đây có một vài lưu ý như sau:

• Sự đầu tư có thể là dưới hình thức tài chính và thời gian/công sức, v.v. Điều này thể hiện sự tiếp nhận học thuyết “sweat of the brow”.

• “Tạo mới” nội dung không nằm trong danh sách hành vi được liệt kê. Tòa án công lý châu Âu CJEU đã phán quyết Lịch thi đấu bóng đá Ngoại hạng Anh không đủ điều kiện để được bảo hộ do lịch thi đấu đó là kết quả của sự “tạo mới”, không phải sự “thu thập, xác thực hay thể hiện” của Nguyên đơn, kể cả việc tạo mới đó tốn rất nhiều công sức (ví dụ như phải sắp xếp một lịch thi đấu hợp lý cho các đội). Cũng vì lý do này mà quyền riêng biệt này không áp dụng một cách rộng rãi đối với nền kinh tế dữ liệu (data economy) bao gồm AI, big data, Internet of Things, hay dữ liệu do máy tạo (machine-generated data).

Thời hạn

Thời hạn của quyền riêng biệt này là 15 năm kể từ ngày hoàn thành việc tạo ra cơ sở dữ liệu hoặc ngày được truyền đạt ra công chúng lần đầu. Bất kỳ thay đổi đáng kể nào, cũng dựa trên đánh giá định tính/định lượng, khiến cho cơ sở dữ liệu đó có thể được coi là một khoản đầu tư mới có thể giúp “reset” lại thời hạn bảo hộ này cho cơ sở dữ liệu đó.

Chủ thể quyền

Quyền riêng biệt này sẽ thuộc về “maker” – “người tạo ra cơ sở dữ liệu”. Người này được định nghĩa ở Dẫn nhập 41 của Chỉ thị là người khởi xướng và chịu rủi ro để đầu tư tạo ra cơ sở dữ liệu. Dẫn nhập này cũng nói thêm rằng các bên được thuê để góp phần tạo nên cơ sở dữ liệu sẽ không được coi là “maker”.

Nội dung của quyền riêng biệt

Quyền riêng biệt này cho phép chủ cơ sở dữ liệu ngăn cấm các bên thứ ba trích xuất (extract – giống như hành vi sao chép/chiếm dụng) hoặc tái sử dụng (re-ulitize – được định nghĩa giống như hành vi thể hiện/phân phối tới công chúng) một phần đáng kể (theo đánh giá định tính hoặc định lượng) cơ sở dữ liệu. “Định lượng” hướng đến việc đối chiếu về số lượng dữ liệu (giữa dữ liệu bị trích xuất/tái sử dụng với tổng số lượng dữ liệu của cơ sở dữ liệu); trong khi “định tính” hướng đến việc đối chiếu về mức độ đầu tư để thu thập, xác thực và thể hiện dữ liệu.

Các ngoại lệ

“Người sử dụng hợp pháp” – “lawful users” được định nghĩa tại Dẫn nhập 33 của Chỉ thị, là người được chủ thể quyền phân phối một bản sao của cơ sở dữ liệu bằng dịch vụ trực tuyến hoặc các hình thức phân phối khác.

Chủ thể quyền không thể cấm người sử dụng hợp pháp thực hiện việc trích xuất/tái sử dụng một phần không đáng kể cơ sở dữ liệu, nếu người sử dụng hợp pháp không gây ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường hay gây phương hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền riêng biệt hay quyền tác giả đối với các dữ liệu chứa trong đó.

Ngoài ra, các nước thành viên EU có thể quy định trong luật của mình các trường hợp mà người sử dụng hợp pháp có thể trích xuất/tái sử dụng một phần đáng kể cơ sở dữ liệu, ví dụ như cho sử dụng cá nhân với cơ sở dữ liệu phi điện tử, cho mục đích giảng dạy, nghiên cứu khoa học, hoặc cho mục đích an ninh công cộng, các thủ tục hành chính, tư pháp.

Quan hệ với quyền tác giả

Việc hưởng quyền riêng biệt không ảnh hưởng hay phụ thuộc vào việc cơ sở dữ liệu đó có được bảo hộ bởi quyền tác giả hay không.

Đánh giá về tác động của quyền riêng biệt

Ủy ban châu Âu EC đã hai lần tiến hành đánh giá việc thi hành Chỉ thị về quyền riêng biệt cho cơ sở dữ liệu vào các năm 2005 và 2018. Điều đáng chú ý nhất của Bản tóm tắt đánh giá của năm 2018 đó là (i) phạm vi áp dụng tương đối hẹp của quyền riêng biệt khiến cho việc hài hòa hóa pháp luật các quốc gia thành viên EU diễn ra hiệu quả; tuy nhiên (ii) quyền riêng biệt tiếp tục không cho thấy tác động nào đối với việc sản xuất các cơ sở dữ liệu tại châu Âu hay tới sự cạnh tranh trong ngành dữ liệu EU. Việc sửa đổi căn bản cấu trúc và nội dung của quyền riêng biệt vì thế đang được tính đến.

© 2020. Minh Hung Tao. All rights reserved.