Mình chợt nhận ra là IPealing chưa bao giờ chia sẻ về việc hành nghề IP ở Việt Nam, trong khi đây có lẽ mới là cái mà các bạn mới tiếp cận về IP quan tâm nhất. Vì thế để câu view cho chiếc blog tội nghiệp này, mình quyết định viết một bài về nó kèm theo một con title đậm mùi click bait. Hy vọng là với các bạn đang tìm hiểu về IP, đặc biệt là các bạn đang hoang mang về tương lai của IP sau khi bị các luật sư ở các lĩnh vực khác đe dọa, bài viết này sẽ giúp các bạn có được những góc nhìn mới cho việc lựa chọn lĩnh vực hành nghề. Đương nhiên mình sẽ không đề cập đến lương lậu ở đây, vì nó rất là vô cùng, và mình thì có tư tưởng rất self-help là ở bất kỳ lĩnh vực nào, nếu bạn là người giỏi thì bạn sẽ sống tốt.

Bắt đầu với lý do đầu tiên thôi.

Ôn trường Lào, đỗ trường Ý

Ở đâu thì không biết nhưng cái này thì nó đúng với IP cực kỳ. IP là lĩnh vực luật được hài hòa hóa (harmonization) mạnh mẽ nhất thông qua hàng loạt các điều ước quốc tế, có nghĩa là quy định và tinh thần về IP ở các quốc gia khác nhau về cơ bản rất giống nhau. Việt Nam nói thẳng ra thì cũng ôm gần như nguyên si các quy định về IP nêu trong các điều ước quốc tế đó và trong luật một số nước khác đưa vào trong luật của mình. Vì thế, nếu bạn đã nắm chắc quyền tác giả ở Việt Nam (mình nhấn mạnh là “chắc” nhé), thì bạn sẽ rất thuận lợi trong việc tìm hiểu về quyền tác giả của các nước khác như Nhật, Trung Quốc, Đức, Pháp hay kể cả các quốc gia theo common law như Hoa Kỳ hay UK.

Ở chiều ngược lại, nếu bạn trót đọc được các vấn đề về IP ở các quốc gia khác, bạn có thể dễ dàng “mang” nó về Việt Nam – và thực tế khi hành nghề mình phải dùng cách này rất nhiều. Một điều đáng tiếc ở Việt Nam chính là có quá ít các vụ việc được xét xử tại tòa án mà có thể làm sáng tỏ các vấn đề còn chưa rõ ràng trong luật. Nhưng nhờ vào sự “hài hòa hóa” của IP toàn cầu, mình có thể tham khảo pháp luật và case study ở các nước khác để phần nào tự mình hiểu làm rõ các vấn đề đó (đương nhiên việc tòa án có chấp nhận cách hiểu đó không thì lại là câu chuyện khác – nhưng khả năng cao là họ cũng sẽ tham khảo luật nước khác thôi). Đây cũng là lý do vì sao khi đi du học ngành IP bạn có thể thoải mái về Việt Nam và áp dụng được rất nhiều thứ đã học ở nước ngoài.

Đủ hẹp để tập trung nhưng đủ rộng để không chán

IP có rất nhiều đối tượng: nhãn hiệu, quyền tác giả, sáng chế, giống cây trồng, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh v.v. Bạn hoàn toàn có thể chọn chuyên môn sâu vào một đối tượng trong suốt quá trình hành nghề, hoặc mở rộng sang các đối tượng khác khi cảm thấy cần refresh bản thân. Thậm chí, khi bạn đã có nền tảng IP ổn, bạn hoàn toàn có thể lấn sân sang các lĩnh vực như quảng cáo, công nghệ, thông tin & truyền thông, bảo vệ dữ liệu, khai thác hình ảnh cá nhân, thể thao & giải trí, luật cạnh tranh vì những lĩnh vực này dùng đến rất nhiều kiến thức mà bạn đã nạp vào đầu khi bạn làm IP.

Dẫn bạn đến những miền đất bạn không ngờ đến

Gần đây mọi người hay kháo nhau rằng những kiến thức chuyên môn có thể chỉ đóng góp 20% cho sự thành công nghề nghiệp của bạn, còn lại 80% là do những kiến thức chung trong mọi mặt đời sống. Điều này cũng đúng với IP, nhưng với IP, mình còn cảm nhận được là kiến thức chung kia lại cũng chính là kiến thức chuyên môn luôn. Ví dụ trước đây mình chỉ coi tâm lý học hay ngôn ngữ học là lĩnh vực đọc chơi chơi for fun thôi, thi thoảng làm vài con pun cho anh em trầm trồ, nhưng gần đây mình phải tìm hiểu nó một cách nghiêm túc và có hệ thống hơn chút vì thường xuyên va chạm với nó trong công việc. Nếu như các phụ huynh hay mặc định việc bạn ngồi cạnh máy tính là đang chơi điện tử, thì bây giờ bạn đọc hay xem cái gì thì cũng mặc định là đang học IP. Công nghệ, lịch sử, văn hóa, tâm lý học, ngôn ngữ học, kinh tế học, marketing, game – tất cả bạn sẽ đều cần dùng đến ở mức độ nào đó khi hành nghề IP và nếu may mắn hơn bạn sẽ có thể thành chuyên gia trong một lĩnh vực mới nào đó (chơi game giỏi chẳng hạn).

Hệ thống văn bản pháp luật ít và ổn định…

Hơi buồn cười nhưng đây là một trong những lý do quan trọng để mình chọn IP. Rõ ràng là so với các lĩnh vực truyền thống như đất đai, doanh nghiệp, tài chính & ngân hàng, thuế & hải quan thì IP ít văn bản quy phạm pháp luật hơn rất rất nhiều (đặc biệt là các văn bản dạng công văn) và những văn bản này sống khá lâu. Điều này giúp bạn tiết kiệm được rất nhiều thời gian trong quá trình bắt đầu hành nghề và giảm thiểu được rất nhiều rủi ro do check chưa đủ văn bản luật hoặc xác định sai khả năng áp dụng của các văn bản khác nhau.

Đừng hiểu nhầm, mình đồng ý khả năng nghiên cứu luật bao gồm tìm ra và cập nhật mới các văn bản luật có liên quan và xác định khả năng áp dụng của các văn bản luật là những kỹ năng bắt buộc phải có của tất cả những người hành nghề luật. Tuy nhiên, ít nhất với bản thân mình, việc liên tục phải chạy theo sự thay đổi chóng mặt của các cơ quan hành pháp rất là mệt mỏi, và một hệ thống văn bản ổn định sẽ cho phép mình có cơ hội và thời gian để trải nghiệm và tìm hiểu các quy định pháp luật một cách thấu đáo nhất.

…nhưng IP thì lại vận động liên tục

Ít văn bản luật là việc của giới lập pháp và hành pháp, còn IP thì cứ phát triển chóng mặt theo tốc độ phát triển của công nghệ. Cái này thì có thể không phải là tin mừng cho những ai chán ghét công nghệ hoặc chỉ muốn hành nghề trong một môi trường “ổn định”, nhưng tin mình đi, chỉ cần bạn thích IP chút xíu thôi, thì công nghệ sẽ tự ủn đít bạn đi theo. Công nghệ sẽ đặt ra những vấn đề mới, những vấn đề mà bạn không thể đọc văn bản luật mà tìm ra câu trả lời được – một trải nghiệm không hề dễ chịu đúng không? Nhưng hãy nhớ lại những gì mình đã nói ở trên đi, chắc chắn Việt Nam không cô đơn trong các vấn đề công nghệ đó, vì thế bạn có thể tìm hiểu những thứ tương tự ở trên thế giới và luận về Việt Nam ở mức độ liên quan khá cao.

Hơn nữa, sự vận động theo công nghệ của IP sẽ mở ra một lợi thế rất rất lớn cho các bạn trẻ khi cạnh tranh với các bậc lão thành trong ngành. Không thể phủ nhận là các bạn trẻ sẽ nhạy bén với công nghệ hơn, chưa kể là các bạn trẻ đang được tiếp cận với IP một cách dễ dàng, phong phú và có căn bản hơn so với các thế hệ trước (ngày xưa các cụ làm gì có IPealing mà đọc). Đó, vậy thì ai chơi lại các bạn nữa !?

© 2023. Minh Hung Tao. All rights reserved.